آموزش شکرگزاری به کودکان با تأکید بر آیات قرآن و روایات اهل‌بیت (علیهم‌السلام)

شکرگزاری از فضائل اخلاقی برجسته در اسلام است که در آیات قرآن و روایات اهل‌بیت (ع) به‌صورت ویژه مورد تأکید قرار گرفته است. والدین به‌عنوان اولین الگوهای تربیتی، نقش اساسی در نهادینه‌کردن این فضیلت در وجود کودکان دارند. این مقاله با استناد به آموزه‌های قرآنی و روایی، راهکارهای عملی برای آموزش شکرگزاری به کودکان را ارائه می‌دهد.

---

۱. اهمیت شکرگزاری در قرآن و روایات

خداوند در قرآن می‌فرماید:
«وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ ۖ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ»؛ و [نیز یاد کنید] هنگامی را که پروردگارتان اعلام کرد که اگر سپاس گزاری کنید، قطعاً [نعمتِ] خود را بر شما می افزایم، و اگر ناسپاسی کنید، بی تردید عذابم سخت است. (سوره ابراهیم، آیه ۷، ترجمه استاد حسین انصاریان؛ به نقل از دانشنامه اسلامی: https://wiki.ahlolbait.com).

همچنین در روایات اهل بیت (علیهم السلام) آمده است:

• امام امیرالمُؤمِنین علی بن ابیطالب (علیه السلام): «شُكرُ النِّعَمِ یَزیدُ فی‌الرِزْقِ» (شکر نعمت، موجب افزایش روزی است). (بحار الأنوار، ج٧١، ص٤٤؛ به نقل از خبرگزاری حوزه؛ https://www.hawzahnews.com).
• امام جعفر صادق (علیه السلام): «مَكتوبٌ في التَّوراةِ: اُشكُرْ مَن أنعَمَ علَيكَ و أنعِمْ على مَن شَكَرَكَ ؛ فإنّهُ لا زَوالَ لِلنَّعماءِ إذا شُكِرَت و لا بَقاءَ لها إذا كُفِرَت، و الشُّكرُ زيادَةٌ في النِّعَمِ و أمانٌ مِنَ الغِيَرِ.»؛در تورات نوشته شده است: از كسى كه به تو نعمتى مى دهد، تشكّر كن و به كسى كه از تو سپاسگزارى مى كند، نعمت عطا كن ؛ زيرا با وجود سپاسگزارى، نعمتها زوال نيابند و با وجود ناسپاسى، نعمتها پايدار نمانند. سپاسگزارى موجب افزايش نعمتها و جلوگيرى از زوال آنهاست. (كافي، ج ۲، ص ۹۴، ح ۳؛ به نقل از کتابخانه احادیث شیعه: https://www.hadithlib.com).

این آموزه‌ها نشان می‌دهد که شکرگزاری نه‌تنها یک وظیفه دینی، بلکه عاملی برای رشد مادی و معنوی انسان است.

---

۲. راهکارهای عملی آموزش شکرگزاری به کودکان

الف) الگودهی والدین با یادآوری پیوسته نعمت‌های الهی

کودکان از رفتار والدین الگوبرداری می‌کنند. گفتن «الحمدلله» یا «الحمد لله رب العالمین» پس از غذا خوردن، یا تشکر از خداوند هنگام مواجهه با نعمت‌های جدید، تأثیر عمیقی بر کودکان می‌گذارد.

والدین می‌توانند در قالب گفت‌وگوهای روزمره، نعمت‌هایی مانند نعمت دین اسلام و ولایت اهل بیت علیهم السلام، سلامتی، خانواده، طبیعت و امکانات زندگی را به کودکان یادآوری کنند. مثلاً:
«این غذا را خدا به ما داده، بیا با هم بگوییم: خدایا شکر!»

ب) نماز؛ والاترین جلوه شکرگزاری در برابر ولی نعمت حقیقی

یکی از حکمتهای بلند اقامه نماز، ابراز سپاس و قدردانی از منبع بی‌پایان نعمتهاست. قرآن کریم در آیات نورانی سوره کوثر خطاب به پیامبر رحمت(ص) می‌فرماید:
«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ (۱) فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ (۲)»؛ بی تردید ما به تو خیر فراوان [که برکت در نسل است و از فاطمه ریشه می گیرد] عطا کردیم. (۱)، پس [به شکرانه آن] برای پروردگارت نماز بخوان و شتر قربانی کن. ) (کوثر: ۱-۲، ترجمه استاد حسین انصاریان؛ به نقل از دانشنامه اسلامی: https://wiki.ahlolbait.com).

فطرت سپاسگزاری؛ نشانه خردمندی

سپاسگزاری از نیکوکاران، خصلتی فطری در نهاد انسان است. هنگامی که فردی لیوان آبی به ما می‌دهد، ناخودآگاه زبان به تشکر می‌گشاییم. این واکنش طبیعی نشان می‌دهد که روح پاک انسانی به‌طور ذاتی قدردان محسنان است.

حال چگونه شایسته است که در برابر خدایی که سرچشمه همه مواهب مادی و معنوی است، سپاسگزاری نکنیم؟ آیا شایسته نیست در پیشگاه آن منبع لایزال که تمام هستی ما وابسته به اوست، سر تعظیم فرود آوریم؟

نماز؛ شکوه‌مندترین شکل شکرگزاری

برترین و کامل‌ترین شکل ابراز قدردانی از پروردگار، همانا برپاداشتن نماز است. این عبادت باشکوه، جامع‌ترین شیوه اظهار بندگی و سپاس در برابر معبود یگانه است.

نکته عمیق اینجاست که شکرگزاری بنده، سودی به ذات مقدس پروردگار نمی‌رساند، چرا که خداوند غنی‌مطلق است و از سپاس ما بی‌نیاز. این انسان است که با شکرگزاری، بر عمق معرفت و درک خویش از جایگاه پروردگار گواهی می‌دهد و در حقیقت، به رشد و تعالی خود کمک می‌کند.

نمازگزار حقیقی با اقامه نماز، هم قدردانی خویش را نشان می‌دهد و هم پیوندی ناگسستنی با منبع همه خوبی‌ها برقرار می‌سازد. این است فلسفه بلند نماز که آن را به والاترین عمل شکرگزاری مبدل ساخته است.

ج) استفاده از داستان‌های قرآنی و روایی

• داستان حضرت سلیمان (ع) که در برابر نعمت‌های الهی شکرگزار بود. از ویژگی های حضرت سلیمان شکر در برابر نعمت های الهی بیان شده، چنانکه از خداوند توفیق شکرگزارى را درخواست می نمود:«رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکرَ نِعْمَتَک». (سوره احقاف، آیه ۱۵) و او نعمت ها را وسیله ى آزمایش خویش برای سنجش شکرگذاری یا کفران مى دانست: «هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیبْلُوَنِی أَأَشْکرُ أَمْ أَکفُرُ». (سوره نمل، آیه ۴۰) (تفسیر نور استاد قرائتى، ج۹، ص۴۲۸؛ به نقل از دانشنامه اسلامی: https://wiki.ahlolbait.com).
• بیان داستان نزول سوره کوثر.
• بیان پندهای حضرت لقمان به فرزندش.

د) آموزش آیات قرآنی و دعاهای شکرگزاری

آموزش سوره حمد به همراه معنای سوره به کودکان.

یاددادن سجده شکر به کودکان:
امام صادق(ع) می‌فرماید: «نمازگزار بعد از نمازهای واجب به جهت شکر خداوند و سپاس‌گزاری از او برای توفیقی که در ادای واجباتش به او عنایت فرموده، سجده می‌کند و کم‌ترین چیزی که می‌گوید؛ سه بار ذکر “شُکراً لِلّه” است». (من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۳۳، به نقل از ویکی شیعه: https://fa.wikishia.net).

ه) تشویق به قدردانی از دیگران

والدین می‌توانند کودکان را به گفتن «متشکرم» در مقابل محبت‌های کوچک عادت دهند تا روحیه سپاسگزاری در آنها تقویت شود.

امام رضا (عليه السلام) فرموده اند:«مَن لَم يَشكُرِ المُنعِمَ مِنَ المَخلوقينَ لَم يَشكُرِ اللّه َ عَزَّ و جلَّ.»؛ هركه در قبال خوبى مردم تشكر نكند. از خداوند عزّ و جلّ هم تشكّر نكرده است. (عيون أخبار الرِّضا: ج۲، ص۲۴، ح۲؛ به نقل از کتابخانه احادیث شیعه: https://www.hadithlib.com).

و) مشارکت در کارهای خیر

کمک به نیازمندان و اهدای هدیه به دیگران، روش عملی برای نشان‌دادن شکر نعمت‌هاست.

ز) بازی و خلاقیت

• ساخت کاردستی با عنوان «درخت نعمت‌ها» که کودک نعمت‌های خود را روی برگ‌های آن بنویسد.
• بازی «هر روز یک شکر» که در آن کودک قبل از خواب، یک نعمت روزانه را نام ببرد و برای آن خدا را شکر کند.

---

۳. نتیجه‌گیری

آموزش شکرگزاری به کودکان، سرمایه‌گذاری برای ساختن جامعه‌ای متعهد و معنوی است. با بهره‌گیری از آیات قرآن، روایات اهل‌بیت (ع) و روش‌های تربیتی جذاب، می‌توان نسلی شکرگزار و متعالی پرورش داد.

---

منابع:

1. قرآن کریم، سوره ابراهیم، آیه ۷. ترجمه: استاد حسین انصاریان. دانشنامه اسلامی: https://wiki.ahlolbait.com.
2. قرآن کریم، سوره کوثر، آیات ۱-۲. ترجمه: استاد حسین انصاریان. دانشنامه اسلامی: https://wiki.ahlolbait.com.
3. المجلسی، محمدباقر. بحار الأنوار. جلد ۷۱، ص ۴۴. خبرگزاری حوزه: https://www.hawzahnews.com.
4. الکلینی، محمد بن یعقوب. الکافی. جلد ۲، ص ۹۴، حدیث ۳. کتابخانه احادیث شیعه: https://www.hadithlib.com.
5. ابن بابویه، محمد بن علی. من لا یحضره الفقیه. جلد ۱، ص ۳۳۳. ویکی شیعه: https://fa.wikishia.net.
6. تفسیر نور استاد قرائتى، ج۹، ص۴۲۸؛ به نقل از دانشنامه اسلامی: https://wiki.ahlolbait.com.
7. عيون أخبار الرِّضا: ج۲، ص۲۴، ح۲؛ به نقل از کتابخانه احادیث شیعه: https://www.hadithlib.com.

نویسنده: وحید نژدساعی