نقش مثبت‌اندیشی در تحکیم زندگی زناشویی از منظر آموزه‌های دینی
حسن‌ظن به عنوان یک فضیلت اخلاقی در اسلام، نقشی اساسی در استحکام بنیان خانواده دارد. این مقاله با استناد به آیات قرآن کریم و روایات معصومین(ع) به بررسی تأثیر خوش‌بینی در روابط زوجین می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که حسن‌ظن موجب افزایش مودت، کاهش تنش‌ها و تحکیم پیوندهای عاطفی در کانون خانواده می‌شود.
مقدمه
در نظام تربیتی اسلام، خوش‌بینی و حسن‌ظن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. قرآن کریم در سوره حجرات می‌فرماید:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا ۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ»؛ ای اهل ایمان! از بسیاری از گمان ها [در حقّ مردم] بپرهیزید؛ زیرا برخی از گمان ها گناه است، و [در اموری که مردم پنهان ماندنش را خواهانند] تفحص و پی جویی نکنید، و از یکدیگر غیبت ننمایید، آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده اش را بخورد؟ بی تردید [از این کار] نفرت دارید، و از خدا پروا کنید که خدا بسیار توبه پذیر و مهربان است. (آیه ۱۲ سوره حجرات).
که به صراحت از سوءظن نهی کرده است. این مقاله با بررسی منابع معتبر دینی، برخی آثار این فضیلت اخلاقی را در زندگی زناشویی بررسی می‌کند.
مفهوم شناسی حسن ظن
حُسنِ ظَنّ، از صفات نیک و پسندیده اخلاقی، به معنای خوش‌بینی و گمان‌نیک در حق دیگران است که در آیات متعددی از قرآن کریم به آن اشاره شده است. حسن ظن در منابع دینی به معنای خوش‌بینی و گمان نیک بردن به دیگران است. (به نقل از؛ مقاله «حسن ظن» به نقل از دانشنامه جهان اسلام).
امام علی(علیه السلام) در این باره می‌فرمایند: «حُسنُ الظَّنِّ راحَةُ القَلبِ وسَلامةُ الدِّينِ»؛ خوش بينى، مايه آسايش دل و سلامت دين است. (غرر الحكم، ۴۸۱۶؛ به نقل از کتابخانه احادیث شیعه).
ویژگی‌های اصلی حسن ظن
۱. تفسیر مثبت رفتارها: تأویل افعال دیگران به بهترین وجه ممکن. (نراقی، جامع السعادات، ج۱، ص ۳۲۰)
۲. پرهیز از پیش‌داوری: خودداری از قضاوت بر اساس گمان‌های بی‌اساس. (قرآن، حجرات:۱۲)
۳. اصل صحت: پذیرش صحت عمل دیگران تا زمانی که خلاف آن ثابت نشده باشد. (اصالة الصحة در فقه). (مکارم شیرازی، القواعد الفقهیه، ج۱، ص ۱۱۵).
۴. نگاه احترام‌آمیز: نگرش توأم با احترام و تواضع به دیگران. (مصباح الشریعه، ص ۱۷۳).
۵. امیدواری به رحمت الهی: در سطح عالی‌تر، حسن ظن به خدا به معنای امیدواری به رحمت الهی و قطع امید از غیر اوست (حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۲۳۰). (به نقل از؛ مقاله «حسن ظن» به نقل از دانشنامه جهان اسلام).
برخی آثار حسن‌ظن در زندگی زناشویی
۱. افزایش مودت و رحمت
قرآن کریم در سوره روم می‌فرماید: «وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ»؛ و از نشانه های [قدرت و ربوبیت] او این است که برای شما از جنس خودتان همسرانی آفرید تا در کنارشان آرامش یابید و در میان شما دوستی و مهربانی قرار داد؛ یقیناً در این [کار شگفت انگیز] نشانه هایی است برای مردمی که می اندیشند، (آیه ۲۱ سوره روم، ترجمه استاد حسین انصاریان، به نقل از دانشنامه اسلامی).
حسن‌ظن زوجین به یکدیگر، زمینه‌ساز تحقق این مودت و رحمت الهی است.
در این باره امام علی (علیه السلام) می‌فرمایند: «مَن حَسُنَ ظَنُّهُ بِالناسِ حازَ مِنهُمُ المَحَبَّةَ»؛ هركه به مردم گمان نيك برد، محبت آنان را به دست آورد. (غرر الحكم، ۸۸۴۲؛ به نقل از کتابخانه احادیث شیعه).
این روایت نشان‌دهنده تأثیر مستقیم خوش‌بینی در کاهش اختلافات خانوادگی و افزایش محبت و علاقه میان زوجین است.
۲. پیشگیری از گناهان به ویژه گناهان زبانی
سوءظن می‌تواند موجب برخی گناهان مانند غیبت، تهمت و دیگر گناهان زبانی شود. بدبینی، هم خود گناه است و هم عامل بعضی از گناهان مانند: غیبت، تهمت، تجسس و… می باشد، اما خوش بینی مصونیت از گناه ایجاد می کند. (مقاله راه و رسم زندگی (۱): مثبت نگری، به نقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه). امام علی (ع) می فرماید: «حُسنُ الظَّنِّ يُخَفِّفُ الهَمَّ، و يُنجِي مِن تَقَلُّدِ الإثمِ»؛ خوش بينى، اندوه را مى كاهد و از افتادن در بند گناه مى رهاند.» (غررالحکم و دررالکلم، ح ۴۸۲۳؛ به نقل از کتابخانه احادیث شیعه).
سه راهکار برای تقویت حسن‌ظن
۱. توکل به خداوند:
امام رضا(ع) می‌فرمایند: «أحسِنِ الظَّنَّ باللّه ِ؛ فإنّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ يقولُ: أنا عِندَ ظَنِّ عَبدِيَ المُؤمِنِ بي؛ إن خَيرا فخَيرا، و إن شَرّا فَشَرّا»؛ به خداوند گمان نيك ببر؛ زيرا خداى عزّ و جلّ مى فرمايد: من نزد گمان بنده مؤمن خويشم؛ اگر گمانِ او به من نيك باشد، مطابق آن گمان با او رفتار كنم و اگر بد باشد نيز مطابق همان گمانِ بد با او عمل كنم. (محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۲، ص ۷۲، ح ۳؛ به نقل از کتابخانه احادیث شیعه).
۲. پرهیز از تجسس و تلاش در عيب پوشى مردم:
امام علی(ع) در نامه ۵۳ نهج‌البلاغه به مالک اشتر توصیه می‌کنند: «بايد دورترين رعيّت تو از حريم تو، و در شدّت كينه تو نسبت به او كسى باشد كه در حق مردم عيب جوتر است، زيرا در مردم عيوبى هست كه والى در پوشاندن آن عيوب از همه كس سزاوارتر است، پس در رابطه با عيوبى كه از مردم بر تو پنهان است كنجكاوى مكن، چرا كه فقط در آنچه از عيوب مردم نزد تو معلوم است وظيفه اصلاح دارى،
و نسبت به آنچه از عيوب رعيّت بر تو پنهان است خداوند داورى مى كند. پس تا مى توانى عيوب مردم را بپوشان، تا خداوند عيوب تو را كه علاقه دارى از مردم پوشيده بماند، پرده پوشى كند.
گره هر كينه اى كه از مردم به دل دارى بگشاى، و رشته هر انتقامى را قطع كن، و در هر چه از ديگران برايت ثابت نشده خود را به غفلت زن، در باور كردن گفتار سخن چينان شتاب مكن، زيرا سخن چين خائن است گرچه خود را شبيه خير خواهان نشان دهد.». (نامه ۵۳ نهج البلاغه، ترجمه استاد حسین انصاریان؛ به نقل از موسسه اهل‌البیت).
۳. توجه به نقاط قوت و دیدن خوبی های همسر:
انسان بايد مانند زنبور عسل، با مثبت‌نگري، به‌دنبال خوبي‌ها و زيبايي‌ها باشد و عيوب و نواقص را نبيند. از پیامبر«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» روایت شده است که مؤمن، مانند زنبور عسل، دنبال خوبی‌ها و پاکیزگی‌ها است. (بحار الانوار، ج ۶۱، ص ۲۳۸، به نقل از پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عاليقدر حضرت آية الله العظمى مظاهری «مدّظلّه‌العالی»).
«مَثَلُ المُؤمِنِ كَمَثَلِ النَّحلَةِ؛ لا يَأكُلُ إلّا طَيِّبا، ولا يَضَعُ إلّا طَيِّبا»؛ حكايت مؤمن، مانند زنبور عسل است، جز پاك و پاكيزه نمى خورد و جز پاك توليد نمى كند. (نهج الفصاحة ؛ ص ۷۱۵؛ به نقل از پایگاه موسسه تحقیقاتی اهل‌البیت).
نتیجه‌گیری
همانگونه که امام علی (عليه السلام) فرموده‌اند: «حُسنُ الظَّنِّ مِن أفضَلِ السَّجايا و أجزَلِ العَطايا»؛ خوش گمانى از برترين خويها و بزرگ ترين عطيه هاست. (آمدی، غررالحکم، حدیث ۴۸۳۴؛ به نقل از کتابخانه احادیث شیعه)، خوش‌بینی از برترین فضایل اخلاقی است که می‌تواند زندگی زناشویی را متحول کند.
منابع
- قرآن کریم، سوره حجرات، آیه ۱۲.
- قرآن کریم، سوره روم، آیه ۲۱.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۲.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج ۱۵.
- آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، ح ۴۸۲۳.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج ۶۱.
- نراقی، ملا محمدمهدی، جامع السعادات، ج ۱.
- مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، ج ۱.
- مصباح الشریعه (منسوب به امام صادق(ع)).
- نهج البلاغه، نامه ۵۳.
- نهج الفصاحه، ص ۷۱۵.
- دانشنامه جهان اسلام، مدخل «حسن ظن».
- دانشنامه اسلامی، تفسیر آیات قرآن.
- سبحانی نیا، محمد، راه و رسم زندگی (۱): مثبت نگری، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- کتابخانه احادیث شیعه.
- موسسه اهل البیت(ع).
- پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله العظمی مظاهری.
گردآوری: وحید نژدساعی
ثبت دیدگاه